Izgubljeni u avangardizmu

Knjiga Vrati se i kaži zbogom zamišljena je kao formalni i žanrovski eksperiment, napisan u saradnji autora i autorke, te tim dvostrukim autorskim glasom i dodatno oneobičen. Naime, autori su razmjenjivali elektronske poruke i tu su razmjenu, koja bi "završila u trenutku u kojem bi je jedno od nas dvoje kompletnu kopiralo u word dokument, te obrisalo adrese elektronske pošte i datume slanja" žanrovski svrstali u "poetski dijalog u svim licima". Dobijeni tekst počinjao bi zadnjom, a završavao se prvom porukom prepiske.

Na nivou knjige kao artefakta, uočljivo je da se na dizajnu dosta radilo. Crvena boja kojom su ispisani brojevi strana i imena autora i autorke, kao i naslovi izdvojenih segmenata, ističe se u odnosu na crno-bijelu pozadinu, a kontrast je i u odnosu na skice, sive boje, koje su umetnute kao dio teksta. Pored ovih skica, dio teksta čine i grafikoni, precrtane ili potamnjene sekvence. Autori su, kako navode u 'Papirnatim bilješkama' koje prethode samom tekstu, koristili nadrealističke tehnike: kolaž, frotaž i cadavre exquis.

U sadržaju na početku knjige, uočljivo je da osim centralnog dijela knjigu čine i predgovor Jadranke Pintarić, autoreve 'Papirnate besjede', pogovor Darka Lukića, biografije autora, te konačno zahvale. Moglo bi se očekivati da u knjizi koja nastaje na tragu nadrealizma, a napisana je poslije perioda postmodernizma, svi tradicionalni žanrovi poput pogovora i predgovora posluže kao prostor dodatnog (po)igravanja. Ipak, umjesto toga, autori eksplicitno i nametljivo, donekle i potcjenjujući znanje svoje publike, objašnjavaju da su imali nadrealizam kao podsticaj, što je vrlo jasno i već kada se knjiga prelista. Potreban je i autoritet drugih ljudi od književnosti, ne samo na početku već i na kraju knjige, te konačno i širi spisak podržavalaca na posljednjoj stranici, valjda da bi se publici objasnilo šta je to što čitaju.

Možda da je ova knjiga izdata prije jednog vijeka, takva vrsta pojašnjavanja bi nekim čitateljima i čitateljkama bila od pomoći da se lakše snađu u toku čitanja teksta, ali taj postupak ne bi onda bio nimalo avangardan, jer bi izostao efekat začudnosti i otvorenog uzdrmavanja kanonskog književnog stila. Ipak, štampana krajem 2014. godine, ovako zamišljena knjiga više pokazuje nedovoljno poznavanje potencijala nadrealizma, prije svega njegove političnosti i revolucionarnosti, umjesto njegovog posmatranja kao puke formalne igrice sa precrtavanjem riječi ili sa uključivanjem u tekst nemuštih skica, kvazinaučnih grafikona i slično. Ako je autorima ideja bila na tragu nadrealizma, onda je tekst koji nam je u predgovoru najavljen morao biti mnogo subverzivniji u odnosu na današnji trenutak, kako tematski, tako i formalno.

Što se samog teksta tiče, on je često nemušt, hermetičan hermetičnosti radi. Taj hibrid ličnih misli autora i autorke, sa ponekom ljubavnom, često patetičnom aluzijom, i sa uključivanjem sjećanja, ostaje pretenciozan i zatvoren za čitalaštvo. Čak i kada se pokreću neke teme, poput takvih ličnih koje imaju i širi društveni i politički potencijal, one nijesu dalje razrađene već se zadržavaju na nivou lamenta ili srednjoškolske usredsređenosti na sopstveni ego.

Kolaž je vrlo zahtjevna tehnika, i nije dovoljno samo parčati različite dijelove teksta, da bi se zatim njihov raspored promijenio i opet uvezao u jednu novu cjelinu, kao što je to ideja autora da tekst počinje zadnjom, a završava prvom porukom prepiske. 

Iako su isprva izabrali Internet kao najbrže i najdostupnije sredstvo komunikacije, slično kao što su nadrealisti izabrali papir, eksperimentalni potencijal neta nije i u potpunosti iskorišćen, jer je tekst mogao nastati kao bilo koji epistolarni tekst i u ranijim epohama. Nije čak umjetnički promišljeno i iskorišćeno ni to što, kada su poruke koje su autori razmjenjivali konačno spojene u jedan tekst, on postaje ne više dijalog sa drugim, već dijalog sa sobom.

Eksperiment Vrati se i kaži zbogom još je jedan primjer kako biranje nadrealizma kao početne tačke inspiracije može za savremeni književni tekst biti više mana nego prednost. Autorski problem leži prije svega u tome kako razumiju nadrealizam i kako se, nedovoljno iskusno, upuštaju u tzv. književni 'eksperiment'. Tekst koji se dobija formalnim poigravanjem sa nadrealističkim tehnikama, a bez sistemskog dekonstruisanja kako autorskih pozicija, tako i dominantnog poetičkog sistema u kojem autori stvaraju, djeluje neubjedljivo i nerazumljivo. 

Iako je vrijedno poštovanja to da mladi autori i autorke sarađuju i žele da pišu drugačije od kanonskog načina, ipak nije dovoljno nešto samo proglasiti eksperimentom da bi i rezultat bio zaokruženo i izazovno umjetničko djelo. Potrebno je naći ravnotežu između tradicionalnog pisanja, koje često ne odgovara savremenom trenutku, i literarne vježbe, koja je sama sebi cilj, te podjednako kao i tradicionalno pisanje ne uspijeva da se obrati čitalaštvu na zanimljiv i izazovan način.