Ljubav u doba Facebooka

Tatjana Bezjak, X (Zagreb: Durieux, 2013.)

Prvi roman Tatjane Bezjak jedan je od zanimljivijih romana izdatih prošle godine u regionu. Osim što za temu ima savremene međuljudske odnose i Facebook komunikaciju kao novi vid komunikacije, on je dosta dobro i napisan, s jednom vrstom dramske napetosti. U centru romana je pripovjedačica, koja počinje da se dopisuje sa Zvonimirom, te njih dvoje otpočinju cyber ljubavnu avanturu. Taj ljubavni odnos je gotovo sve vrijeme platonski, čak i kada između njih dvoje dođe do tjelesnog odnosa. Njihova je konverzacija data u vidu Facebook chata, što je vrlo smio, a u ovom slučaju i uspješan postupak. 

Nije dovoljno samo kopirati stvarnost i prebaciti naše svakodnevne prepiske u knjigu, već ih je potrebno na neki način urediti tako da one dobiju i jednu vrstu umjetničkog uobličenja. Paralelno s centralnom ljubavnom pričom, pratimo i pokušaje pripovjedačice da preživi od svog umjetničkog rada, da naplati zaostala dugovanja i da organizuje vlastiti život. Kako roman odmiče, tako ono što je isprva izgledalo kao ljubavna priča postaje priča o pokušaju pripovjedačice i glavnog lika u romanu da pronađe odgovarajući put za sebe, i da prevaziđe egzistencijalnu krizu putem kreativnosti, prije svega kroz pisanje, a potom i kroz njenu primarnu djelatnost, vizuelnu umjetnost.

Roman je strukturno valjano osmišljen. Postoji dinamika između prvog dijela romana, upoznavanja pripovjedačice i Zvonimira te razvoja njihovog ljubavnog odnosa, i drugoga dijela romana, gdje je autorka usmjerena na sebe i svoj rad, odnosno na pokušaj da prebolijevanjem jedne neuspjele ljubavi učini kreativni napor i, u izvjesnom smislu, dobije novu snagu. Utisak prisnosti i uključenosti u samu priču, ali i voajerski ugođaj, kod publike se razvija zahvaljujući autorkinom izboru da nam priču saopštava samo iz perspektive pripovjedačice, u nekoj formi dnevnika. 

Isprva se naša pažnja usmjerava na to da li će ljubav uspjeti ili neće, da li će se tajanstveni i introvertni Zvonimir otvoriti, ali kasnije prisustvujemo razvoju dvaju umjetničkih djela. Jedno je izložba u čijem je središtu simbol DNK, a drugo je, metapoetski, knjiga koju pripovjedačica u romanu pokušava da napiše, a za koju pretpostavljamo da je ista knjiga koju mi čitamo, i koja je završeno umjetničko djelo autorke Tatjane Bezjak. Metafora X-a se javlja više puta u toku romana i transformiše se, kako i autorka piše: "X je roman o stvaranju i prirodi stvaranja upisanoj u DNK kod — znak beskonačnosti — osmicu. X je simbol iz sna, koji se reflektira na stvarnost. To je znak koji se provlači cijelim romanom proširujući svoja značenja. X je tajna, poništenje, negacija, nepoznanica, X je i križ ako mu zakrenemo krakove, X je križanje suprotnosti, X je kromosom unutar DNK, koji na kraju — unutarnjom preobrazbom zavija svoje krakove u ∞."

Isprva može izgledati da je insistiranje na simbolima i najslabije mjesto u romanu, jer su oni, s jedne strane, na granici postajanja opštim mjestom i očekivani su, a sa druge strane, i autorka nam ne ostavlja previše prostora da sami izvodimo njihova značenja, da se aktivnije uključimo u proces čitanja, već nam pojedina značenja nameće. Moguće ih je bilo pomenuti skrovitije, ili ne toliko puta i tako očigledno. Ipak, odgonetanje simbola je na još jednom nivou veoma važno za roman, budući da je formiranje čitavog jednog simboličkog sloja značenja u tekstu doprinijelo tome da neki od simbola, ma koliko bili sveopšte poznati, dosta frekventni, te time i postali donekle banalni ili čak ispražnjeni od značenja, ipak imaju svoju funkciju i doprinose punoći značenja. 

Nešto što pokreće razgovor pripovjedačice i Zvonimira jeste i tumačenje njihovih snova. Zvonimir u tumačenju učestvuje pasivnije, uglavnom samo prepričavajući svoje snove, tek ponekad uočavajući pojedine veze, dok je pripovjedačica i inicijatorka tog razgovora, i ona razvija detaljne analize snova, pokušavajući da ih poveže u različitim varijantama. Nakon čitanja romana, kada bismo se ponovo obazreli na cijeli tekst, jasno je da je već u prepisci skriveno otkriće one nepoznate X ovoga teksta. Sagovornik pripovjedačice postaje manje bitan od procesa tumačenja i analize, i postaje više objekt njenog istraživanja nego ravnopravni sudionik u razgovoru. Zato njihova ljubav i ne može da se realizuje, već se samo s vremena na vrijeme događa kroz slučajne susrete. U stvari, čitatelji i čitateljke su ravnopravni s autorkom, jer na metapoteskom nivou, mi smo ti koji tumačimo njen tekst i pokušavamo da odredimo veze u njemu, da otkrijemo njegove različite mogućne varijacije.

Prvijenac Tatjane Bezjak roman je koji zavređuje pažnju i dalja čitanja. Kako zbog toga što je autorka uspjela da lično uobliči umjetnički, tako i stoga što daje cjelovitu sliku savremene 'individue', prikazujući ljubavni odnos kao odnos čije ispunjenje ili nedostatak predstavljaju važan aspekt formiranja mnogih identiteta te individue. Za razliku od većine knjiga savremene regionalne proze, u kojima se preslikavanjem tranzicione realnosti i upotrebom gotovo dokumentarističkih podataka pokušava doći do nivoa ličnog i emotivnog, Bezjak je uspješno krenula drugim putem. Ona je krenula od emotivnog, i tek kada je uspjela da predstavi kompleksnost međuljudskih odnosa, tada joj je uspjelo i da opiše egzistencijalne i kreativne krize jedne umjetnice. 

Na kraju, ne samo da je ovaj roman jedna cjelina u kojoj se prepliće više aspekata iz života jedne umjetnice, ili šire, bilo koga od nas koji i koje roman čitamo, već je i lijepo napisano štivo koje pruža uživanje u čitanju, ali zahtijeva i angažman u tumačenju skrivenih nivoa značenja. Naš trud, isto kao i trud autorke, na kraju je nagrađen nimalo naivnim i patetičnim, ali optimističnim krajem, koji nagovještava ponovne cikluse stvaranja.

Nađa Bobičić

foto: Peretz Partensky

***

Nađa Bobičić (1988.) diplomirala je i masterirala na Katedri za opštu književnost i teoriju književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu. Studentkinja je doktorskih studija književnosti na istom fakultetu. Objavljivala je književnu kritiku u okviru projekata Criticize this! i Alternativna književna tumačenja.